Wandeling langs Struikelstenen
Rond 1940 telt de kleine maar bloeiende Joodse gemeenschap in Harlingen 45 kinderen en volwassenen. Eén van hen zal de oorlog overleven. Leer hun leven en lijden kennen via de zogenoemde ‘Struikelstenen’ bij hun woonhuizen.
Das wirst du sehen
Hoogstraat 15
Bij het uitbreken van de oorlog woont de ongetrouwde Racheltje Pais (49) bij haar bejaarde ouders in huis. Ze werkt als commies (ambtenaar) op de secretarie van de gemeente Franekeradeel.
Midlumerweg 5
In 1898 opent in de Simon Stijlstraat 9 in Harlingen een goudsmidswinkel de deuren. Isaäc Leijdesdorff gaat er gouden, zilveren en nikkelen sieraden, dames- en herenhorloges, juwelen en klokken verkopen.
Zoutsloot 135
De William Boothstraat is nog een gracht, als de 36-jarige Nathan Polak hier in januari 1939 met zijn vrouw Betsij en de kleine Izak komt te wonen. Ze betrekken dit huis, nadat ze eerder inwoonden bij Nathans moeder, de weduwe Polak.
Rommelhaven 26b
Als ze 22 jaar is, trouwt Elize Odewald met Jacob de Vries uit Harlingen. In 1898 is Izaäk hun eerstgeborene en al snel daarna volgen Heiman Asser en Klaartje. Na het overlijden van haar man drijft Elize met haar oudste zoon een winkel in werkmanskleding.
Voorstraat 75
In 1937 trouwt Simon Leijdesdorff met de Scheveningse Pietje (Nel) van Zon. Hij is Joods, zij christelijk. Het leven is mooi: een jaar later wordt zoontje Leo geboren en in 1939 slaagt Simon voor het Middenstandsdiploma.
Simon Stijlstraat 4
Pietje de Vries is, als ze in 1872 in Harlingen wordt geboren, het negende kind in het gezin van Izaak de Vries en Klara Speyer - en na haar volgen er nóg drie! Op 27 maart 1900 trouwt ze met haar grote liefde, de handelsreiziger Izak Polak.
Heiligeweg 19
‘Chellie’ Speijer zet de zaak in manufacturen en confectie voort, die zijn ouders in 1911 op de hoek Heiligeweg/Grote Kerkstraat hebben geopend. Met zijn vrouw Hanna en hun zoontjes Elkan Aron (1930) en Cäcil David (1933) woont hij naast de winkel.
Heiligeweg 28a
In de dertiger jaren verhuizen Aäron en Grietje de Vries naar Heiligeweg 28a: een garage met bovenwoning. Grietje mag graag koken en bakken en heeft planken vol weckflessen met allerlei geconserveerde groenten en vruchten.
Rozengracht 15
Levie Messcher trouwt in 1931 met Catharina en vestigt zich in Harlingen als ‘vleeschhandelaar’. Rozengracht 15 is hun woonadres. In 1938 wordt dochtertje Hanna Klara geboren en een jaar later Klara Leanora.
Schritsen 10
Oudste zoon Sally treedt in de voetsporen van zijn trotse vader, als hij in maart 1938 wordt geïnstalleerd als leraar van de Joodse gemeente in Harlingen. Opperrabbijn A.S. Levisson, Sally’s ouders en zijn verloofde Anna Rosa van Gelder zijn er bij.
Grote Ossenmarkt 16
Net als zijn vader Mozes (‘Maupi’) wordt Gabriël Boas, de jongste zoon van het gezin, bootwerker. Het laden en lossen van de vrachtboten die vanuit Harlingen op Hull en Leith (Edinburgh) varen brengt brood op de plank.
Kleine Bredeplaats 18
Levie Pais is één van de tien kinderen van Joseph en Sara Pais-Speijer. Hij trouwt met Adriana Rood uit Den Haag. Het paar gaat op de Kleine Bredeplaats 18 wonen, pal naast de groentezaak van de familie Pais.
Kleine Bredeplaats 16
Rond 1900 is de familie Pais een prominente familie in de Harlinger gemeenschap. En een grote ook: er worden 10 kinderen geboren. Vader Joseph gaat samen met zijn zoons Salomon en Abraham de stad in om waar uit te venten.
Noorderhaven 32
Het is op Terschelling, dat Raphaël Pais wordt geboren. Zijn pad zal kruisen met dat van Roosje Minco, die in Oldenzaal het levenslicht ziet. Samen vestigen ze zich op de Noorderhaven 32 in Harlingen, een handvol huizen verwijderd van neef Raphaël Pais.
Noorderhaven 18
Ergens vóór 1917 verandert de bestemming van Noorderhaven 18 van ‘woonhuis’ in een ‘bedrijf in scheepsbenoodigdheden en oude metalen´. In dat jaar zal Raphaël Pais, 24 jaar, waarschijnlijk al bij zijn vader ‘in de zaak’ zijn gekomen.
Havenplein 24
Op een augustusavond in 1942 meldt de Hafenkommandantur op het Havenplein aan de politie dat er na acht uur nog een Jood op straat is aangetroffen. Op het politiebureau noteert men haar gegevens: ‘Lieba Steil-Aftergut, geboren Limanova 7 jan. 1892'.
